Šahovski problem je kompozicija sa ugrađenim rješenjem, koja elementima šaha izražava svoju ideju po specifičnim pravilima. Zagrebački problemist Josip Varga je u svojoj knjizi „Bajke na šahovskoj ploči“ (Zagreb, 1992.) napisao: „Opširna je teorija problemskog šaha, ali se ukratko može reći da šahovski problem mora zadovoljiti ove kriterije – šahovska pravila, estetski sud, načelo ekonomije i zanimljivost zagonetke.“ Šahovski problem nije nastao iz šahovske partije, već je to umjetno stvorena pozicija jednog ili više autora. Uprkos tome, pozicija problema mora biti legalna i za nju mora postojati dokazna partija.
Šahovski problem i vrste
Šahovski problemi dijele se u dvije vrste: u ortodoksne i heterodoksne probleme.
Ortodoksni problemi
Ortodoksni problemi se temelje na pravilima šahovske igre i dijele se u matne zadatke i studije. U ortodoksnim šahovskim problemima, matnim zadacima, bijeli matira u zadanom broju poteza. U jednom ortodoksnom dvopoteznom problemu je sljedeći redoslijed poteza:
1. Bijeli počinje; crni igra i brani se
2. Bijeli daje mat.
Heterodoksni problemi
Kod heterodoksnih šahovskih problema ima više tipova, a osnovni su samomat i pomoćni mat. Ovi se problemi samo djelimično temelje na pravilima šahovske igre.
Samomat
U samomatu bijeli na potezu sili crnoga, da ga (bijeloga) matira u zadanom broju poteza. Ovu vrstu problema nazivaju i “samoubilački” šah. U jednom dvopoteznom samomatu je sljedeći redoslijed poteza:
1. Bijeli počinje; crni igra i brani se tako da ne želi da “naudi” bijelom
2. Bijeli; crni daje mat bijelome (mora tj. prisiljen je).
Pomoćni mat
U pomoćnom matu crni na potezu pomaže bijelome, da ga (crnoga) matira u zadanom broju poteza. Radi toga ove probleme nazivaju i kooperativnim šahom, jer se zapravo radi o konstrukciji matnih slika uz obostranu pomoć crnog i bijelog. Crni i bijeli surađuju tako da crni vuče uslovno rečeno “najgore” po sebe poteze, a bijeli “najbolje”. U jednom dvopoteznom pomoćnom matu je sljedeći redoslijed poteza:
1. Crni počinje; bijeli igra
2. Crni; bijeli daje mat crnome.
Problemi tipa samomat i pomoćni mat, pored ortodoksnih, se redovno nalaze i na programu državnih i svjetskih prvenstava u rješavanju šahovskih problema.
Minijature u problemskom šahu su problemi sa maksimalno sedam figura na tabli, a oni koji imaju od osam do najviše dvanaest figura spadaju u grupu Meredith-problema. Minimalist je problem u kojemu bijela strana uz kralja ima još samo jednu figuru.
U problemskom šahu sprovode se takmičenja, nacionalna i međunarodna, a titule mogu stjecati i rješavači i kompozitori. Svako zvanično takmičenje u rješavanju se i rejtinguje.
Branislav Đurašević
IZVOR: skolasaha.wordpress.com
